Historische sprokkels: De Kermis van Hoboken van 1559

14 september 2015 photographypdv Cultuur, Erfgoed, Historische sprokkels, Spotlight 0
Pieter Bruegel de Oude – Kermis van Hoboken  – 1559
Hoboken maakt zich deze week op voor septemberkermis en jaarmarkt. Het is een feestelijk gebeuren waar menig Hobokenaar een dagje vrij voor neemt. 
Eeuwen geleden was Hobokenkermis tot ver buiten de dorpsgrenzen bekend. Foto’s bestonden nog niet, maar toch hebben we er beeldmateriaal van.

In 1559 tekende Pieter Bruegel de Oude, bijgenaamd Pier den Drol (de grappenmaker) de beroemde, zeg maar beruchte “Kermis van Hoboken”. Zuipende, vrijende en wallebakkende boeren bevolken het tafereel. Het tafereel zou veel navolging kennen. 

 

Ets van Barth. de Momper
Wij kennen het door de prent van Bartholomeus De Momper.
Toont deze “Kermis van Hoboken” wel degelijk Hoboken? Ik denk het wel. Elk afzonderlijk zijn de argumenten niet echt sluitend, maar de wijze waarop ze samen in één richting wijzen is zeer opvallend. Laten we de prent even van naderbij bekijken.


 

De kerk, in het midden van het dorp gelegen was voor de tijdgenoot ongetwijfeld onmiddellijk een vertrouwde baken. In de loop van de 16de eeuw vrijwel geheel vernietigd en her- en verbouwd in de 17de is ze dat voor ons helaas veel minder. Het afgebeelde kerkgebouw met ommuurd kerkhof en de ligging in het dorp tegenover de andere gebouwen lijkt nergens in tegenspraak met de bouwgeschiedenis van de Hobokense kerk. 

Hoboken had van oudsher een handbooggilde. Hun vaandel wappert aan het stamlokaal. 

De herberg van het gilde draagt als teken een hoorn.
Archieven bevestigen de samenkomst in een lokaal van die naam niet, maar het teken zou wel kunnen verwijzen naar het wapen van het Huis van Nassau. En Hoboken was ooit bezit van Oranje.
Voor het lokaal is er een schietbaan met twee doelen. 
Bij elk doel staat een bank van waarop elk schot kon beoordeeld worden. In de processie stapt nog een ander schuttersgilde op, een kruisbooggilde. Het uitnodigen van een bevriend gilde was traditie. 
 
In de processie wordt een groot kruis de kerk binnengedragen. Het is vergezeld van een groep kinderen met bedevaartvaantjes. Dit lijkt te refereren aan het “Wonderdadig Kruisbeeld” van Hoboken. Dit element komt enkel voor op de prent, niet op de voorbereidende tekening.




 

De rondedans met onmiskenbaar stevige cadans verwijst mogelijk naar Den Hoboecken dans opgenomen in Het derde musyck boecxken van Tielman Susato, te Antwerpen uitgegeven in 1551.



En dan de boeren van Hoboken, de strontboeren. Was Bruegel reeds vertrouwd met de bijnaam van de Hobokenaren? 
De schijtertjes die her en der hurken op de prent lijken deze vraag positief te willen beantwoorden. Temeer omdat de figuurtjes in de zo verwante Sint Joriskermis van dezelfde meester helemaal niet voorkomen.

Alle kermissen op één dag? 

Op 7 oktober 1531 werd een edict uitgevaardigd om de “feesten ende kermessen te hauden op eenen dagh”. Onder landvoogdes Maria van Hongarije was dit edict nooit toegepast geworden, maar met het aantreden van Margareta van Parma als opvolgster in 1559 bestond de mogelijkheid dat het gevreesde edict wél zou opgelegd worden. Het edict werd inderdaad opgenomen in het eerste groot Nederlands Plakkaatboek van 1559.

Bruegel verwijst naar dit edict door op één prent de twee kermissen van Hoboken af te beelden. Zowel de kermis van de zondag na het feest van de Kruisvinding (3 mei) als die van de zondag na O.L.Vrouwgeboorte (8 september) werd afgebeeld. Zelfs het feest van de plaatselijke handbooggilde (Tweede Pinksterdag) gaat tegelijk door. 

 
Het onderschrift krijgt plots een veel negatievere, meer fatalistische betekenis: 
“Die boeren verblijen hun in sulken feesten / Sij moeten die kermissen onderhouwen.”
Tegen de achtergrond van het edict wordt de Kermis van Hoboken wel héél erg plaatselijk: geen kermisvierders uit Antwerpen of van elders: die houden immers zelf ook hun kermis op dezelfde dag. Geen burgers of buitenlui: enkel boeren, met varkens en kippen, de dorpsnar en dorpskinderen op blote voetjes onder de eigen kerktoren.
Je krijgt het er als toeschouwer een beetje benauwd van.


 

Vera Caremans

Gerelateerde berichten

Geef als eerste een reactie

Geef een reactie

Deze website gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.